Fake of feit? (deel 1)

Hoe professionele mensen berichten verifiëren en vervalsingen ontmaskeren

Het slechte nieuws: Nooit eerder waren er zoveel hoaxen en onjuist meldingen als vandaag – van krankzinnige geruchten op Facebook tot en met professioneel geënsceneerde fakes. Steeds weer trappen media in vervalsingen. Maar het goede nieuws: De meeste eenden zijn met de passende know-how en diverse online tools gemakkelijk te ontleden. Vandaag stel ik de beste verificatie-strategiëen voor foto’s en video’s aan u voor.

Oliver Klein, Mimikama-gastauteur

Waar komt een bepaalde foto of video vandaan? Wie heeft de opnamen wanneer en waar gemaakt? Werd er iets gemanipuleerd? Foto- of video omgekeerd zoeken, Exif-gegevens en tools zoals Fotoforensic kunnen helpen deze vragen te beantwoorden. Alles op een rij:

Eerste maatregel: omgekeerd zoeken

Waar komt een foto of video vandaan, die een zogenaamd schandaal of een ongelofelijk verhaal moet bewijzen? Hoe lang staat hij al op het net? Vaak kun je met eenvoudig omgekeerd zoeken op foto al bewijzen dat een foto aan wat anders gerelateerd is dan wat beweerd wordt of ouder is dan wordt aangegeven. Eerste aanspreekpunt: zoeken op afbeelding bij Google. Als je op het camerasymbool klikt in het zoekscherm dan kun je een foto uploaden of een URL van een foto ingeven. Google berekent met de digitale vingerafdruk van de foto en vergelijkt hem met miljoenen andere al bekende foto’s. – bij de zoekresultaten verschijnen sites die de foto ook bevatten. De zoekmachine Tineye of de meta-zoekmachine doen hetzelfde, maar tonen meestal minder resultaten.

Laatst kon mimikama met deze strategie op Goede Vrijdag bewijzen dat een foto uit Tsjechië met zogenaamde vluchtelingen, die op het station van Eger een trein bezetten, een vervalsing is.

In principe werkt omgekeerd zoeken ook bij video’s, echter heb je daarvoor screenshot en stilstaande beelden nodig. De Youtube-Dataviewer van Amnesty International laat omgekeerd zoeken geautomatiseerd voor Youtube-video’s toe: Gewoon een video-adres ingeven en de previewfoto’s zijn met Google omgekeerd zoeken verbonden.

Verradende Exif-gegevens

Veel foto’s verraden meer dan we op het eerste gezicht kunnen zien – wie heeft wanneer een foto gemaakt, met welke camera werd de foto achteraf bewerkt? Zulke informatie worden door de zogenaamde “Exif-gegevens” verraden. Klinkt vreselijk technisch (“Exchangeable Image File Format”), de gegeven kun je echt kinderlijk gemakkelijk met tools als „Jeffrey’s Exif Viewer“ laten zien. Pas op: Niet alle foto’s hebben spannende Exif-gegevens, in het bijzonder sociale netwerken als Facebook of Twitter en ook veel newsportalen wissen zulke informatie standaard bij publicatie.

Maar niet altijd! Wat je met zulke gegevens kunt doen, laat het volgende geval zien: Uitgerekend voor de computergenie John MacAfee zijn in 2012 Exif-gegevens rampzalig geworden. McAfee, als getuige bij een moordzaak gezocht, was ondergedoken en liet zich op zijn onderduikadres in Guatemala door journalisten van het Canadese online-magazine Vice interviewen. De reporter maakte met zijn iPhone een foto van hem, Vice plaatste de foto op internet – met GPS-gegevens, die McAfee’s onderduikadres verraadden.

Fotomanipulatie ontmaskeren

Een van de spannendste verificatie-tools voor foto’s: Fotoforensic.com. Is de foto die je ziet de originele foto? Werd hij veranderd, werden er delen aan toegevoegd of weggehaald? Simpel een foto uploaden en Fotoforensics onderzoekt het door middel van “Error-Level-Analysis” (ELA). Delen van de foto die mogelijk gemanipuleerd werden, verschijnen lichter of donkerder.

Plausibiliteit controleren

Kan een foto of een video op het aangegeven tijdstip in de genoemde plaats gemaakt zijn? Met zulke vragen houden zich vooral journalisten bezig, die fotomateriaal van onbekende bronnen, vaak uit sociale netwerken, moeten evalueren, vooral uit crisisgebieden. Afgezien van de controle van de bron (daarover meer in mijn volgende bijdrage), geef ik hier nu de twee belangrijkste strategieën: Om een plaats op een foto in video te verifiëren, is het bij buitenopnames regelmatig mogelijk via Google Earth en Google Maps, gebouwen, straten, landschapskenmerken, etc. te vergelijken. Daarbij helpt de satellietweergave en daarnaast natuurlijk de opnames van Streetview en de foto’s die je bij Google Maps onder “afbeeldingen tonen” zichtbaar kunt maken. Ook kun vergelijkingsfoto’s met geo-gegevens bij Picassa, Twitter en Flickr met geavanceerd zoeken vinden.

Ook de vraag of het tijdstip van de opname kan kloppen, laat zich met een paar simpele trucjes controleren: Bij de meeste resultaten kun je op sociale netwerken op de overeenkomstige hashtag zoeken op en mogelijkerwijs met een begrenzing van de datum (bv. Bij Twitter) meer foto’s of filmopnames vinden. En: De zoekmachine Wolfram Alpha stelt historische weergegevens ter beschikking – gewoon een plaats, een datum en het steekwoord “weer” intikken. Zo kun je bijvoorbeeld vaststellen dat de foto met onbewolkte hemel niet op het aangegeven tijdstip gemaakt had kunnen worden – omdat het op die plaats de hele dag regende.

In mijn volgende bijdrage: De beste strategieën voor het onderwerp verificatie van accounts op sociale netwerken.
Oliver Klein, Mimikama-gastauteur
Redacteur en onderzoekexpert Klein geeft sinds 2008 seminars voor journalisten over het onderwerp online onderzoek; een van de belangrijkste onderwerpen is natuurlijk verificatie (naast Google-Tricks, Graph-Search, omgeving zoeken in sociale netzerken enz.). Meer over zijn werk vind je op http://rechercheseminar.de

Vertaling: Petra, mimikama.nl