Kettingbrieven via WhatsApp: Lief, oplichterij of toch bedreigend?

Onze coöperatiepartner “Safeinternet” heeft een uitgebreide lijst over het onderwerp kettingbrieven gepubliceerd: wat voor soort kettingbrieven zijn er? Wat is de bedoeling van die kettingbrieven? Hoe kun je er mee omgaan?

Saferinternet.at schrijft: niet alle WhatsApp-kettingbrieven zijn griezelig of oplichterij. Er gaan ook vriendelijke kettingbrieven rond, die zo’n beetje als vriendschapsbewijs doorgestuurd worden. Wij laten voorbeelden zien en geven uitleg over de achtergronden.

WhatsApp-kettingbrieven als “sociale barometer”. Ook onschuldig werkende kettingbrieven kunnen sociale druk op kinderen uitoefenen. Foto: Safeinternet.at

Vroeger werden kettingbrieven met de post verstuurd. Later, als e-mailversie, waren ze net zo lastig en deels zelfs gevaarlijk (virussen)! Kettingbrieven worden ook steeds vaker via WhatsApp verstuurd. Door de gemakkelijke manier van delen, verspreiden kettingbrieven zich als een lopend vuurtje binnen het netwerk. In het algemeen duiken kettingbrieven steeds in golven op, vooral als de scholen weer beginnen – op een gegeven moment ebt de golf weer weg, tot de volgende weer verschijnt. Veel kettingbrieven zijn eigenlijk al zeer oud en zijn vroeger al per e-mail rondgegaan.

Kettingbrieven – Vermenigvuldiging als doel

“Stuur dit bericht aan minstens 10 personen door”: Het doel van zo’n kettingbrief is dat de inhoud zoveel mogelijk personen bereikt. Meestal wordt dat uitdrukkelijk gevraagd en is – als je dat niet zou doen- met een bedreiging verbonden. Maar dat is niet altijd het geval, want soms is het wat cryptischer: “Waarschuw jouw kennissen” of “Als je dat niet wilt, zeg het dan verder” etcetra. De meeste kettingbrieven hebben een soort broodje aap verhaal als inhoud. Soms dienen kettingbrieven als instrument om de eigen populariteit te meten.
We stellen de belangrijkste type WhatsApp-kettingbrieven voor:

De klassieker: De waarschuwing voor gevaren

Het maakt niet uit of de waarschuwing voor een verschrikkelijk mens of een ziekte geldt – doel van het bericht is, dat het snel verspreid wordt en met de angst van de ontvanger(s) speelt: “Ik kan iets bijdragen, waardoor minder mensen in gevaar raken” Of het vermeende gevaar nu klopt of niet, wordt helemaal niet uitgezocht – hoofdzaak is dat het wordt verspreid. Dit soort berichten worden overigens door jong en oud gedeeld. Daartoe behoren ook zogenaamde oproepen voor donaties (bijv. plasmadonaties), waarschuwingen voor virussen of andere schadelijke software.

De verontwaardiging: Tussen gerucht en haatposten

Zulke meldingen zijn aan de seizoenen onderhevig en hebben vaak onderwerpen die bang moeten maken en recent zijn en in (roddel-)media te vinden zijn. Ze richten zich tegen bepaalde groepen of fenomenen (bijv. dierenmishandelaars, “sociale parasieten”, vluchtelingen, politiek andersdenkenden enz.) Vaak worden prikkelende zinnen of dramatische foto’s gebruikt, die eigenlijk helemaal niets met het onderwerp te maken hebben of het onderwerp compleet uit zijn context halen.

De Eventorganisatie: “Op 23 september trekt iedereen een knalroze trui aan!”

Vooral onder scholieren zijn grappige acties en flashmob-achtige events erg populair. Vaak worden zulke activiteiten via WhatsApp verspreid en daar als een wilde gedeeld. Inhoudelijk draait het er meestal om dat het dragen van dezelfde outfits of het doen van gezamenlijke activiteiten, die tijdens school worden ingepland. De organisatoren hopen natuurlijk zoveel mogelijk mensen warm te laten lopen voor hun actie.

De bangmaker: Van angst tot paniek

Bedreigende kettingbrieven, die mensen bang moeten maken, worden erg snel verspreid. Daarbij zijn er verschillende bedreigende scenario’s: De dood van de ouders, de eigen dood of het verschijnen van een monster. Niet zelfde wordt het effect van zulke berichten versterkt door video’s of bijgevoegde audiodata, bijvoorbeeld een griezelige computerstem of spannende muziek. Soms zijn deze griezelverhalen terug te vinden op Youtube en ook bij onderzoek op Google vind je vermoedelijke “bewijzen” voor de echtheid van deze verhalen. Een voorbeeld is het kunstfiguur „Slenderman“, die oorspronkelijk als kunstproject is ontstaan en uiteindelijk in de jongerencultuur terechtgekomen is.

Het klik-lokaas: Clickbaiting – De aandrang erop te klikken

In de categorie clickbating (Engels “bait” is lokaas) valt vooral prikkelende inhoud op, die met dramatische foto’s en sensationele onderschriften komen en het publiek ertoe verleidt om op een link te klikken. Na het klikken, wordt snel duidelijk dat de beloofde inhoud helemaal niet bestaat – vaak zit je dan met schadelijke software. Dit sensatiebericht fungeert als “lokaas” om erop te klikken.

De sociale barometer: “Je bent alleen populair als je veel hartjes krijgt”

Deze categorie is een directe voortzetting van de “chocolade-kettingbrieven” uit vroegere decennia: Een soort van piramidespel met chocoladerepen die aan beste vrienden/vriendinnen gestuurd moeten worden. In het echt is dat geen graadmeter voor de eigen populariteit, maar gaf meer informatie over hoeveel vrienden je had die het konden betalen.

Tegenwoordig is dat niet anders: De ontvangen hartjes en smileys hebben niets met je populariteit te maken, maar laten zien hoeveel mensen in je vriendenkring aan deze “online onzin” meedoen. Deze kettingbrieven moeten niet onschuldiger gemaakt worden dan ze zijn, omdat ze grote sociale druk op kinderen en jongeren kunnen uitoefenen.

De vergoeding-schrik: Verhoging van de vergoeding / verwijderen van het account

Telkens weer duiken kettingbrieven op die voor stijgende WhatsApp-vergoedingen of het verwijderen van het WhatsApp- account waarschuwen – inmiddels zijn er talloze variaties op dit soort berichten. Wat ze allemaal gemeen hebben: het waarheidsgehalte is nul komma nul.

Wie heeft er eigenlijk baat bij, als andere mensen bang worden of als er hartjes op internet verdeeld worden? De achtergronden van kettingbrieven zijn veelvuldig: Macht op anderen uitoefenen, verveling of niets te doen hebben. Misschien wil iemand ook alleen maar testen hoe ver zijn of haar creatieve uitingen rond gaan. De functie van WhatsApp-kettingbrieven als “sociale barometer” wordt steeds belangrijker. Hoe populair ben ik in mijn klas of vriendenkring? Beslissend daarvoor is het aantal berichten, die door anderen weer teruggestuurd worden. Let op: Zulke ogenschijnlijk onschuldige kettingbrieven, kunnen een hoge sociale druk op kinderen uitoefenen!

De kettingbrief-telefoon van Safeinternet.at: We tellen er meer dan 20!

Sinds kort biedt Safeinternet.at de mogelijkheid om ontvangen kettingbrieven 24/7 aan een eigen kettingbrief-telefoon door te sturen. Op die manier kan angst van kinderen voor eventuele consequenties weggenomen worden, als ze een kettingbrief niet aan hun vrienden willen doorsturen. De clou: Bij Safeinternet.at lezen meer dan 20 personen de kettingbrief. Wij zijn daar ook mee geholpen- we documenteren de gevallen en nemen ze mee bij ons informatiewerk.

Tips voor de omgang met kettingbrieven

Als kinderen zich met een WhatsApp-kettingbrief tot u wenden, moet u dat altijd serieus nemen – maakt niet uit wat voor soort kettingbrief het is. Kettingbrieven verspreiden zich razendsnel via WhatsApp en kunnen vooral jongere kinderen erg bang maken.

Wij hebben: Tipps , wie Eltern und Lehrende auf Kettenbriefe reagieren können.

Meer (Duitstalige) Links:

• Saferinternet.at: Mein Kind erhält Kettenbrief in WhatsApp – wie soll ich reagieren?
• Saferinternet.at: Unterrichtsmaterial „Wahr oder falsch im Internet?“ (pdf, 7.6 MB)
• Elternratgeber „Frag Barbara!“: WhatsApp-Wahnsinn (Video)
• Saferinternet.at: Info-Folder „WhatsApp“ für Jugendliche (pdf, 802 KB)
• Saferinternet.at: Echt oder Fake? Wie Sie manipulierte Bilder im Internet erkennen können
• Saferinternet.at: Info-Folder „Internet – aber sicher“ für Volksschulkinder (pdf, 814 KB)
• TU Berlin: Hoax-Sammlung
• Mimikama: Aktuelle Warnungen vor Online-Fakes
• Saferinternet.at: HOAX – was bitte ist denn das?
• AK Tirol: Warnung vor „WhatsApp-Kettenbriefen“ mit Todesdrohungen
• Watchlist Internet: Aktuelle Informationen über Internet-Betrug und betrugsähnlichen Online-Fallen