Ubuntu: “ ik ben, omdat wij zijn! – Het verhaal achter de meme

Steeds weer duikt op Facebook een meme op met een klein verhaal over een onderzoeker, die met hongerige kinderen van een Afrikaanse stam een experiment met verbazingwekkend resultaat uitvoerde.

Is het verhaal waar of verzonnen?

“Een Europese onderzoeker bood hongerige kinderen van een Afrikaanse stam een spel aan. Hij zette een mand met zoete vruchten bij een boom en zei hen, wie er het eerste bij is, wint al het fruit. Toen hij hen het startsignaal gaaf, pakten ze elkaar bij de hand beet, begonnen samen te rennen, gingen samen zitten en genoten van de lekkernijen. Toen hij ze vroeg waarom ze er allemaal samen heen renden, terwijl toch iedereen de kans had de vruchten voor zichzelf te winnen, zeiden ze: “Ubuntu – Hoe kan een van ons blij zijn, als alle anderen verdrietig zijn?” Ubuntu betekent in hun cultuur: ”Ik ben, want wij zijn.”

Waar komt dit verhaal vandaan?

Zo onbekend, als in de meme staat, is de bron van dit verhaal helemaal niet. Het werd voor de eerste keer verteld op een vredesfestival in Floranopolis/Zuid-Brazilië in het jaar 2006 door de journalist en filosoof Lia Diskin. Zij zelf noemde de stam “Ubuntu”, net als de filosofie, maar noemde niet de naam van betreffende onderzoeker.
Sindsdien vind je dit verhaal soms meer, soms minder uitgebreid overal op internet. Waarbij aan de ene kant wordt beweerd dat het om de stam van de Xhosa (in Zuid-Afrika) gaat, noemen andere bronnen de stam van de Hausa (in West-Afrika). Echter is de taal van de Hausa geen Bantu-taal, daar komt het woord “Ubuntu” helemaal niet in voor. Maar het bestaat in de Nguni-taal, die door de Shosa en de Zulu wordt gesproken.

Is het verhaal waar?

Daar zou je over kunnen discussiëren. Er is maar 1 bron voor dit verhaal en ook de stam is niet duidelijk. Ook is de naam van de onderzoeker onbekend, net als wanneer dit plaatsgevonden zou hebben.

Echter, dit verhaal doet ons frappant veel aan een andere legende denken, die in 2000 op internet rondging. Zo zou enkele jaren eerder, tijdens de Specials Olympics in Seattle, waar mensen met verschillende beperkingen aantreden, het volgende gebeurd zijn:

„En deze mensen worden door sommigen “achtergebleven” genoemd …

Een paar jaar geleden, bij de Seattle Special Olympics, traden 9 mensen, allemaal met een lichamelijke of geestelijke beperking, bij een 100-meter loop tegen elkaar aan. Na het startschot deden ze allemaal, min of meer succesvol, hun best om de finish te bereiken.

Een kleine jongen, die met de wedstrijd meeliep, struikelde steeds en bleef tenslotte huilend liggen. De andere lopers hoorden zijn gehuil en draaiden zich om.

Ze liepen allemaal langzamer, stopten tenslotte en gingen naar de jongen toe. Een meisje met Downsyndroom boog zich naar hem toe, gaf hem een kus en zei: “Zo zal het je beter gaan”. Daarna haakten alle 9 mensen elkaars armen in elkaar en gingen gezamenlijk over de finish. Iedereen in het stadion stond op en bejubelde de 9 minutenlang. Toeschouwers die daarbij waren, vertellen dit verhaal tegenwoordig nog steeds.”

Dit verhaal is trouwens deels waar. Volgens het Special Olympics Washington Office vond er in 1976 een soortgelijk voorval plaats tijdens een sportevenement in Spokane, Washington. Daar struikelde een atleet, een of twee bleven staan en gingen samen met hem over de finish. Maar de andere deelnemers liepen wel verder.

Conclusie

Het verhaal op zich is mooi, de Afrikaanse filosofie van Ubuntu bestaat. Of het verhaal ook waar is, kun je in betwijfelen. Omdat het toch een beetje vreemd is dat een onderzoeker zulke experimenten bij een wilde stam uitvoert om hun reactie te testen. Het waarschijnlijkste is het dat de journalist en filosoof Lia Diskin op dat vredesfestival heel simpel en beeldend deze Afrikaanse filosofie uit wilde leggen (wat je ook van een filosoof kunt verwachten).

Of het verhaal waar is of verzonnen, is uiteindelijk irrelevant. Het is een uitleg van een zeer mooie filosofie. En alleen dat is wat uiteindelijk telt.

Auteur: Ralf, mimikama.org
Vertaling: Petra, mimikama.nl